ركود ساخت مسكن در ایران: بوروكراسی، تعرفهها و نظارتهای ناكارآمد مقصرند؟
در گفتگوی ویژه برنامه «دستور كار» رادیو ایران با حضور مهندس امین مقومی، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان، دلایل اصلی ركود طولانیمدت ساخت مسكن در كشور واكاوی شد؛ از بوروكراسی زمانبر صدور پروانهها و پایانكارها تا تعرفههای مهندسی و ضعفهای نظارتی. كارشناسان بر تسهیل فرآیندها از طریق سامانههای الكترونیكی و تعدیل تعرفهها برای پروژههای حمایتی تأكید كردند و هشدار دادند كه بدون نقدینگی بانكی و سیاستهای حمایتی، بازار مسكن از ركود خارج نمیشود.
به گزارش روابط عمومی رادیو ایران، برنامه «دستور كار» رادیو ایران به بررسی جامع ابعاد مختلف ركود ساخت مسكن در كشور پرداخت. مهندس ایرج رهبر، رئیس انجمن انبوهسازان تهران، بر ضرورت تسهیلات بلندمدت مسكن اصرار ورزید و خاطرنشان كرد كه بانكها تمایلی به این امر ندارند. دكتر مجتبی یوسفی، نماینده مجلس و عضو كمیسیون عمران، آمار تكاندهندهای ارائه داد: تعداد پروانههای صادرشده از حدود 100 هزار واحد در سالهای گذشته به 78 هزار واحد در سال 1403 كاهش یافته است؛ این افت به دلیل ناترازی بانكها و نگرانی از خلق پول بدون پشتوانه و افزایش پایه پولی رخ داده كه تورم را تشدید میكند. دكتر نرگس رضوان، معاون دفتر اقتصاد مسكن وزارت راه و شهرسازی، پیشرفت در مسكن حمایتی دولت چهاردهم را برجسته كرد و افزود: در یك سال گذشته، پیشرفت چشمگیری در تسهیلات حمایتی برای اقشار پایین جامعه حاصل شده، اما ساختار نظام تسهیلاتی و مقررات گذشته، توجیهپذیری پرداخت وام را برای شبكه بانكی كاهش داده و مقاومتها را افزایش میدهد. دولت، سازمان برنامه و بودجه و وزارت راه تمام تلاش خود را برای برطرف كردن موانع به كار گرفتهاند تا مسكن با قیمت مناسب به دست نیازمندان برسد.
مقومی فرآیند ساخت را به سه مرحله اصلی تقسیم كرد: صدور پروانه، مرحله ساخت و پایانكار. در صدور پروانه، پس از دستور نقشه، نظام مهندسی استانها با ورود مهندسان حرفهای حقیقی و حقوقی خدمات ارائه میدهد، اما طولانی شدن فرآیند اغلب به شهرداریها، بهروز نبودن ضوابط و ارجاع به كمیسیونهای ماده 5 برمیگردد كه درخواستكنندگان برای تغییر ضوابط به آن روی میآورند و زمان را افزایش میدهد.
مقومی بر راهحل كلیدی الكترونیكی شدن فرآیندها تأكید كرد و اعلام نمود: سازمان نظام مهندسی سامانه جامع كشوری طراحی كرده كه همه مراحل را پوشش میدهد. استانها پیشتر سامانههای جداگانه داشتند، اما این سامانه جدید، كاهش قابل ملاحظهای در زمان ایجاد میكند. پیادهسازی استان به استان در حال انجام است و حداكثر ظرف 6 ماه تكمیل خواهد شد. وی به آسیب انتخاب زودهنگام مجری اشاره كرد كه در برخی استانها همزمان با شروع عملیات ساختمانی انجام میشود و فاصلهها را حذف میكند. در مرحله ساخت، ناظران انطباق نقشه و پروانه با اجرا را كنترل میكنند و بدون تخلف، مشكلی پیش نمیآید. مقومی به ماده 100 شهرداریها (در حال بررسی مجلس) اشاره كرد كه مهار بهموقع تخلفات، فرآیند را كوتاه میكند. در پایانكار، ورود اشخاص فاقد صلاحیت در تبادلات مشكلساز است؛ بهرهبرداری بدون پایانكار خلاف قانون است. بر اساس آییننامه جدید دولت (ماده 55 بند ب برنامه هفتم توسعه)، سامانه الكترونیك شناسنامه فنی ملكی از این ماه راهاندازی میشود و همه مراحل از ابتدا تا انتها بهصورت برخط ثبت خواهد شد تا زمان بهطور چشمگیری كاهش یابد.درادامه گفت: سهم واقعی خدمات مهندسی (طراحی و نظارت) حداكثر 2 تا 4.5 درصد است. در مسكن مهر كاهش تعرفه داشتیم؛ در نهضت ملی مسكن، 50 درصد تعرفه در استانها اعمال شد. قانون جهش مسكن برای محرومان، ایثارگران و اقشار كمبضاعت، جبران از صندوق ملی مسكن را پیشبینی كرده، هرچند تاكنون پرداخت نشده، اما مهندسان داوطلبانه خدمات رایگان در مساجد، حسینیهها، اوقاف، خیریهها و حتی پروژههای جنگ 12 روزه ارائه میدهند. مقایسه با كشورهای دیگر ناصحیح است، زیرا شرح خدمات ما گستردهتر و عدد واقعی 2 تا 4 درصد است.
در خاتمه، مقومی راهحل خروج از ركود را تسهیل فرآیندها دانست: با سامانه جامع، تحول در صدور پروانه و مجوزها ایجاد میشود و شورای مركزی سازمان با جدیت پیگیری میكند. مجری از حضور وی تشكر كرد و شنوندگانی پیشنهاد حذف هزینه اوراق مسكن برای تسهیل خرید را مطرح نمودند. این برنامه، تلاش رادیو ایران برای واكاوی مسائل كلیدی اقتصادی و دعوت به مشاركت عمومی را نشان میدهد.